حکمت نسخهای قرآنی از دیدگاه علامه طباطبائی و آیت الله معرفت
نوع مقاله : مقاله علمی-تخصصی
چکیده
نسخ به معنی زایل کردن و از بین بردن چیزی به واسطۀ چیزی دیگر است که پس از آن میآید. چنانکه میگویند خورشید سایه را نسخ کرد و پیری جوانی را؛ و از این واژه گاه معنی «إزاله» و گاه معنای «إثبات» و گاهی هر دو امر برداشت میشود. شبهات زیادی دربارۀ انگیزۀ نسخ آیات قرآن وجود دارد و پاسخهای بسیاری به آنها داده شده که از این میان دیدگاه علامه طباطبایی ; به عنوان شاخص تفسیر شیعی و آیت الله معرفت ; به عنوان شاخص علوم قرآنی شیعی اهمیت بسیاری دارد.
در این نوشتار، نخست، به مفهوم شناسی مسالۀ نسخ و تعاریف دو عالم بزرگوار و سپس به بیان اقسام نسخ از دیدگاه ایشان پرداخته شده است؛ سپس به حکمتهای نسخ در قرآن از منظر علامه و آیت الله معرفت (رحمة الله علیهما) پرداخته شده که در مجموع چهار حکمت: تبعیت از شرایط، تخفیف، آزمایش، و ضرورت حرکت تدریجی به دست آمد. البته آیت الله معرفت ; معتقد بودند تقریباً تمام آیات منسوخ از نوع نسخ مشروط هستند. در پایان مقایسۀ عملکرد این دو بزرگوار در آیات منسوخِ انجام شد و مشخص شد دو حکمت تخفیف و تبعیت از شرایط در آنها جاری است.
2. الهی، عباس. (1389ش). علوم قرآنی در تفسیر المیزان، قم: انتشارات زائر؛
3. اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر. (1375ش). تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج1، تحقیق نجیب مایل هروی و علی اکبر الهی خراسانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی؛
4. بخاری، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم. (1987م). صحیح البخاری، تحقیق: قاسم الشماعی الرفاعی، بیروت: دارالقلم؛
5. جوان آراسته، حسین. (1383ش). درسنامۀ علوم قرآنی سطح 1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛
6. رادمنش، محمد. (1374ش). آشنایی با علوم قرآنی، تهران: علوم نوین/ جامی؛
7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالعلم الدار الشامیه؛