دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
قرآن کریم، از زمان نزولش، به دنبال جلب توجه مخاطبان بوده تا آنها را متقاعد سازد. این جلب توجه قرآن، به خاطر هدایت مردم به سرمنزل مقصود و رستگاری مخاطبان است. قرآن برای اقناع مردم، با آنها ارتباط برقرار می‌کند و برای متقاعدکردن مخاطبان، از کلمات و جملات و عبارت‌های متنوع بهره می‌گیرد و اصول اعتقادات و احکام و مواعظ را به کمک تشبیه‌ها و استعاره‌ها و کنایه‌ها در قالبی اثر گذار به مخاطبان آموزش می‌دهد. این آموزش، نکاتی را یادآوری می‌کند: نکته اول: پیام‌های قرآن، در وجود مردم نفوذ می‌کند. این نفوذ باید از ذهن عبور کرده و به دل انسان برسد و درونی شده، پذیرفته شود. علت أثرگذاری پیام‌های قرآن در زبان قابل فهم و همگانی آن، بهره‌گیری از کلمات و جملات اثرگذار و بهره‌مندی از صنعت‌های ادبی نهفته است. نکتۀ دوم: در پیام‌های قرآن، ویژگی‌های پیام‌رسان عبارت است از: آگاهی، خلوص، مهربانی، دلسوزی، سعه صدر و ... . نکته سوم: ویژگی‌های مربوط به پیام‌گیر و مخاطب؛ قرآن به ظرفیت ذهنی و فکری مخاطب و نیازهای فعلی و آتی او توجه نموده است. همچنین بایسته‌های مخاطب را در قالب پیام‌های نویدبخش به او عرضه کرده و او را دعوت به تفکر نموده است تا آن پیام‌ها را درک نماید و درونی‌سازی کرده و در رفتار خود، نشان دهد. چکیده (عربی): الخصائص القرآنیة فی البنیة و المحتوی و دورها فی إقناع المخاطب حاول القرآن الکریم و منذ نزوله ان یجلب انتباه المخاطبین بهدف إقناعهم ، و بالتالی هدایتهم و ایصالهم الی السعادة . و لأجل الوصو لهذا الهدف یقوم القرآن بایجاد الرابطة مع المخاطب أولاً ، ثم یحاورهم بألفاظ و عبارات متنوعة ، و یلقی الیهم أصول العقائد و الأحکام و المواعظ من خلال استعانته بالتشبیهات و الاستعارات و الکنایات ، فیلقیه الیهم ضمن قالب مؤثر تعلیمی . و هذا النهج التعلیمی یبین لنا بعض النقاط: النقطة الأولی نفوذ المفاهیم القرآنیة فی أعماق النفوس : نفوذ المفاهیم ینبغی أن یجتاز الذهن و یصل الی القلب کی یتم قبوله . و العلة فی تأثیر المفاهیم القرآنیة هی بیانها بأسلوب سهل یفهمه الجمیع ، مع استخدامه المفردات و العبارات المؤثرة ، مضافاً لاستبطانه استخدام الصناعة الأدبیة . النقطة الثانیة : خصائص المرسل و المبین لهذه المفاهیم ، و التی تتمثل فی العلم و الاخلاص و المحبة ، و سعة الصدر و ... النقطة الثالثة خصائص المخاطب : إن القرآن الکریم یلاحظ مقدار تحمل المخاطب للمفاهیم و مدی متطلباته فی الحاضر و المستقبل . کما أنه یستعرض للمخاطب ما ینبغی له فی أطر مؤملة ، و یدعوه للتفکر کی یدرک هذه المفاهیم و بالتالی تتسرّب الی أعماقه و تظهر فی أفعاله . الألفاظ المحوریة : الاقناع، المرسل، الرسالة، المخاطب، لغة القرآن
)